Τραγούδια Σαρακατσάνικα

Τραγούδια Σαρακατσάνικα
Επιμέλεια: Ευριπίδης Μακρής - Ιωάννινα 2000

Του Γιώργου ΒρέΛλη
Αφιερώνεται στους Σαρακατσαναίους που έδωσαν τη ζωή τους για την πατρίδα

Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Σαρακατσαναίων (Π.Ο.Σ.Σ.) κυκλοφόρησε έναν ογκώδη τόμο 380 σελίδων, με τον τίτλο "Τραγούδια Σαρακατσάνικα" με την επιμέλεια του δραστήριου εκπαιδευτικού, λογοτέχνη και ιστοριοδίφη ερευνητή Ευριπίδη Μάκρη. Εξώφυλλο γεμάτο σαρακατσάνικες μορφές σε γαμήλια τελετή. Σύναξη με τις τοπικές γραφικές ενδυμασίες και στο κέντρον δεσπόζει η φυσιογνωμία ενός λεβέντη, με την «κλίτσα και τη φλογέρα και στο οπισθόφυλλο συνέχεια η σημαία κεντημένη και στο σταυρό τα τρίο μήλα.

Περιεχόμενα της εικονονραφημένης έκδοσης:
Πρόλογος Προέδρου Π.Ο.Σ.Σ.
Εισαγωγικό σημείωμα Ευριπίδη Μάκρη
Είδη και κατάταξη των τραγουδιών:
1. Παραλογές (49 άσματα)
2. Ιστορικά τραγούδια (60).
3. Κλέφτικα - τραγούδια ονομαστών κλεφταρματωλών
α) Για τον Κατσαντώνη (30)
β) Για ονομαστούς κλεφταρματωλούς (41)
γ) Τραγούδια που αναφέρονται στη ζωή των κλεφτών (43)
4. Ληστρικά τραγούδια (33)
5. Ποιμενικά (37)
6. Της αγάπης και της λεβεντιάς (101)
7. Τραγούδια του γάμου (145)
8. Τραγούδια της ξενιτιάς (36)
9. Σκωπτικά (21}
10.Μοιριολόγια (20)
Γλωσσάριο
Συλλογείς και πληροφορητές
Συλλογές με Σαρακατσάνικα τραγούδια
Βιβλία και περιοδικά με Σαρακατσάνικα τραγούδια
Βοηθητική βιβλιογραφία
Έργα του συγγραφέα

Καθαρόαιμοι Έλληνες οι Σαρακατσαναίοι. Ο αρχαιότερος λαός της Ευρώπης, που χρησιμοποιεί ομηρικές και αρχαϊκές λέξεις. Αυτοί οι βασιλιάδες των βουνών, οι ορεσίβιοι νομάδες, φυλακές των συνόρων και τσελιγγάδες με ποίμνια.
Ζούνε στα βουνά αυτοί και ο Θεός, στην αγκαλιά της φύσης, μ' αγρίμια, στοιχεία του στερεώματος, πρωτόγονα, μ' αγνή ζωή, φυσική. Είναι οι πιστοί θεματοφύλακες των αυστηρών παραδόσεων, συνεχιστές του λαϊκού πολιτισμού.
Τα 625 τραγούδια συνθέτουν ολόκληρη τη ζωή από τη γέννηση ως το χαμό. Και ζούνε σε ποιμενικό, βουκολικό, ειδυλλιακό περιβάλλον με νύμφες, ξωτικά κι αγροτικούς θεούς. Και όπως ο προσφυγόκοσμος της Ιωνίας και του Πόντου μεταγγίσανε αίμα στην Ελλάδα έτσι και οι Σαρακατσαναίοι χάρισαν ζωή στα Ζαγοροχώρια μας. Μέσα από τις σελίδες ορθώνεται η γνήσια Σαρακατσάνικη ψυχή, εγγυήτρια σε περιοχές που σβύνουν από ταξιδεμούς, μεταναστεύσεις και αστυφιλία.
Και τους θυμούμαστε, επειδή ευτυχώς υπάρχει στην Πλατεία των Ιωαννίνων και ο ανδριάντας του Κατσαντώνη, κατάθεση μνήμης, θαυμασμού και ευγνωμοσύνης. Θυμάμαι τ' αποκαλυπτήρια που έγιναν στις 8-11-87 εδώ και 14 χρόνια, προεδρεύοντος της Αδελφότητας Σαρακατσαναίων Ηπείρου, του συγγραφέως του βιβλίου Ευριπίδη Μάκρη.
Όρθιος ο Κατσαντώνης, ο σταυραετός Πίνδου και Αγράφων, με σπαθί υψωμένο εξορμά ο ξακουστός κλεφταρματωλός με την ηρωική, τη θρυλική προεπαναστατική δράση του. Από το Βασταβέτσι (Πετροβούνι) έφτασε στα 25 χρόνια του νάχει 300 παλληκάρια και να συνεργάζεται με το Νικοτσάρα και Βλαχάβα.
Τον βλέπουμε τον πρωτοκλέφτη καπετάνιο να τον χαϊδεύει σ πατριωτικός οίστρος αυτού και μας η εθνική συγκίνηση και φυλεκτική περηφάνεια. Έξη εκστρατείες έκαναν οι Τουρκαλβανοί. Αλλά προδομένος και άρρωστος συλλαμβάνεται και 33 χρονών όσα και του Χριστού, πεθαίνει στο Κάστρο του Αληπασιά, κάτω από τον πλάτανο, μαρτυρικά, στουμπίζοντας οι δήμιοι με τη βαριά, τσ κόκκαλά του, Μεγαλοπαράσκευο της 6-4-1810.
Το πρώτο κίνητρο επαφής με την ηρωική μορφή και το ρόλο της. Το δεύτερο γυμνασιόπαιδο φιλοξενήθηκε βραδιές στα κυκλικά καλύβια. Εκεί είδα τους, μικρούς επίγειους θεούς της υπαίθρου και συλλειτούργησα, συνειδητοποιώντας τους ανθρώπους και τη μοίρα των, χωρίς εστία μόνιμη, δίχως κομμάτι γης δικό τους περιπλανώμενοι στις ορεινές και πότε πεδινές περιοχές.
Ένιωσα την ντομπροσύνη των, την απλότητα, το ανυπόκριτο φέρσιμο, την πρόθυμη εξυπηρέτηση, τη ζεστή φιλοξενία, την εγκάρδια σχέση της γνωριμίας, σε ατμόσφαιρα αγνότητας πρωτογέννητη. Άκουσα μολογήματα, ιστορίες, ζούδια και ξόανα, βροχοχάλαζα και νεροποντές, το υγρό μίλημα ρυακιών και πηγών. Είδα το νοικοκυριό, τα παιδιά, την τέχνη στα υφαντά τους και χάρηκα ένα ξεφάντωμα ευδαιμονίας παραδείσιας και ψυχικού αγαλλιασμού. Λάτρεψα τα αθώα μαξούμια τους, ενθουσιώδης λατρευτής ηθών και παράδοσης, έζησα με αγγέλους χωρίς φτερά. Και από τότε μένω νοσταλγός στον πιο ονειροφάνταστο φυσιολατρισμό, μ' ένα παλμό της καρδιάς συγκινητικά λαχταρισμένο, με δονισμό ψυχής. Μνημονεύουμε εμείς γιατί πια δεν ζούνε οι απόντες γεννήτορες. Υπάρχει όμως μέσα μας άσβηστη η θύμηση γι' αυτούς.

Πέρα από το εκπαιδευτικό έργο που το λάμπρυνε και ανήλθε στις ύπατες βαθμίδες της ιεραρχίας και τις επιστημονικές παιδαγωγικές εργασίες του, τις σπουδές του στο εξωτερικό ο Ευριπίδης Μακρής έχει και πλούσια συγγραφική συγκομιδή, κορυφωμένη στα 11 βιβλία του, καρπός χρονοβόρας πολύμοχθης και πολυέξοδης προσπάθειας.
Εγγύηση επιτυχίας του η μορφωτική του και επιστημονική συγκρότηση, λατρεία στη λεβέντικη γενιά του, η αισθητική καλλιέργεια και η ειδική ενδιάτριψη στο θέμα του επενδυμένο με θερμότατο τον πατριωτικό οίστρο.
Επικέντρωσε το ενδιαφέρον του με Γα παρακάτω σχετικά βιβλία του.
1. Ζωή και παράδοση των Σαρακατσαναίων, Ιωάννινα 1990
2. "Τα Ζαγοροχώρια", Ιωάννινα 1996
3. Λαογραφικό Μουσείο Αγάπιου Τόλη, Ιωάννινα 1998
Θεμελιακά στηρίγματα στη μελέτη του και τα δημοσιεύματα:
1. "Σαρακατσσναίοι" (Λαογραφική έρευνα)
2. Ο Κατσαντώνης, ο σταυραετός των Τζουμέρκων και των Αγράφων
3. Άγραφα, Αιτωλοακαρνανία, Ήπειρος, τόποι καταγωγής των Σαρακατσαναίων
4. Εθιμικά στοιχεία από τη νομαδική ζωή των Σαρακατσαναίων
5. Θύμιο Γάκης, ο Αρχιληστής που απήγαγε τη Βασιλαρχόντισσα, ο ήρωας που έπεσε στο Παπαζλή της Μ. Ασίας
6. Η Παιδεία κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας στο Κουκούλι Ζαγορίου Δάσκαλοι και ευεργέτες

Χαρακτηρίζουμε άθλο συγγραφικό και σημαντική αυτή την έκδοση, φωνή, παλμός και καρδιόχτυπος Σαρακατσανέϊκος και τον ίδιο λειτουργό ευσυνείδητο της αλήθειας και του δίκιου. Μέσα του το φιλότιμο, των γενεών καλέσματα να γράψει. Μέσα του παλληκάρια πνευματική, ιερό χρέος, σύμφυτο ευθύνης και καθήκοντος.
Γιατί μιας τέτοιας έκτασης συλλογή, καταγραφή και ταξινόμηση, επιλογή και διάταξη προϋποθέτει απεριόριστο χρόνο, κόπωση ψυχικοσωματική, τίναγμα του φτωχού βαλαντίου του. Στάθηκε ακλόνητος στην απόφαση του και μπράβο στο κουράγιο του φιλότιμου εργάτη. Αφοσιωμένος στη μελέτη με ενάργεια και ευθυκρισία, σφραγισμένες με την υπευθυνότητα και το κύρος του.
Αφιερωμένος δουλευτής στο σκοπό του, διέθεσε οξύτατη την εμβέλεια της δυναμικής ικανότητος του, για να διεισδύσει προσεχτικός ερευνητής σε εμβάθυνση και έλεγχο με κριτήρια αντικειμενικής ανάλυσης. Με εμβρίθεια ζυγιάζει τις στροφές και με ενδελέχεια γραμματολογική και ιστοριολαογραφική η πορεία του.


625 τα τραγούδια του, επικυρωμένα με υπογραφές, για το γνήσιο μεταφοράς. Κάτω από κάθε τραγούδι - για του λόγου το αληθές - το όνομα του συλλογέα, πληροφορητή. Κάθε τραγούδι το αποκρυπτογραφεί και το χρησιμοποιεί σαν σκαλοπάτι γνωριμίας με τη Σαρακατσάνικη ψυχή. Κάθε τραγούδι το κλειδί που ανοίγει τον κόσμο τους.
Σ' όλα τα στάδια διέλευσης του έθνους, σκλαβιάς και λευτεριάς, με σύνθημα το γυρισμό στις πατρογονικές ρίζες και σε επίπεδα πνευματικοποιημένης ανίχνευσης. Ο συγγραφέας Ευριπίδης Μακρής ρίζωσε στο Κουκούλι και μας αφήνει διάφανη την εποπτεία του και τις προσλαμβάνουσες παραστάσεις, τη βιωματική του κατάθεση, τη ζωντάνια της εξέλιξης του. Εκεί μπολιάστηκε από τη βρυσομάνα των επιζήσεων του και από τον Ζαγορίσιο πολιτισμό, την πνευματικο-καλλιτεχνική παράδοση, τη γεύση σαν μεταλαβιά - της προγονικής κληρονομιάς.
Υπερασπιστής της γενιάς του, συνεχιστής αυστηρός των πατροπαράδοτων αυστηρών ηθών, οπαδός και συνήγορος των άγραφων νόμων, του λαϊκού δικαίου εφαρμοστής.
Τραγουδιστής εκ βαθέων ο Ευριπίδης Μακρής με ανόθευτα και απείραχτα αυθεντικά εκδηλώματα μας παρέθεσε μ' αντικειμενικότητα και θετικά και αρνητικά στοιχεία του Σαρακατσάνικου βίου.
Εισέδυσε στη ρωμέϊκη καρδιά μ' αυτά τα καρδιόβγαλτα άσματα λαϊκής προέλευσης, σωστός θησαυρός ποίησης και μουσικής, διαπότιστης από πλημμύρα εθνικού αισθήματος και μελοποιημένη την ελληνικότητα. Συμμετέχει με τη γνησιότητα, την ακρίβεια, την αλήθεια, την πνευματική εντιμότητα, την κρίση του βαφτισμένη στα ύψη προορισμού της διάσωσης. Αυτή ακριβώς η θέση του επαινετή, τιμητική, τον καταξιώνει για την τόσο σημαντική προσφορά. Τον δικαιώνει για τη φωτισμένη δημιουργία του, καλόδεχτη και καθοδηγητική στην ψυχή μας.